Problemy emocjonalne wieku dorastania

Okres dojrzewania przypada między 11-19 rokiem życia młodego człowieka. Jest to okres dość trudny zarówno dla samego nastolatka jak i dla jego otoczenia. Trudno określić kim jest właściwie nastolatek, nie jest już dzieckiem i jeszcze nie jest dorosłym.

Specyfiką okresu dorastania są gwałtowne zmiany zarówno fizyczne jak i psychiczne. Wiek dojrzewania to okres nasilonej emocjonalności przeżycia są odczuwane bardzo intensywne: smutek bardzo głęboko a radość silnie. Charakterystyczna dla tego okresu jest chwiejność emocjonalna. Nastolatek raz nie wierzy w swoje możliwości, jest załamany, w innych momentach przeżywa poczucie własnej mocy. Raz są wzrusza się i współczuje, za chwilę jest nieugięty i okrutny. Łatwo przechodzi od jednego stanu emocjonalnego w drugi: ze smutku w radość, z przygnębienia w entuzjazm.

W pierwszej fazie dorastania często u nastolatków dominują negatywne stany uczuciowe, mają lęki dotyczące m.in. własnej osoby: czy sobie poradzą, jaka będzie ich przyszłość, występują obawy przed kontaktami z innymi, żeby nie zostać wyśmianym, odrzuconym. Innymi negatywnymi stanami emocjonalnymi są: gniew, złość, agresja. Są one następstwem reakcji na frustrację np. ograniczenie przywilejów, nadmierną kontrolę, przymus czy ograniczoną możliwość realizacji swoich planów. Agresję młodzież uzewnętrznia zazwyczaj poprzez milczenie, krytykę czy ironię.

Najbardziej charakterystyczne i specyficzne dla wieku dorastania są potrzeby: niezależności, samodzielności, autonomii. Zwiększa się zakres potrzeby samodzielności: młodzież chce samodzielnie decydować o swoich sprawach, o sposobach spędzania wolnego czasu, na co wydawać pieniądze, jak się ubierać. Następuje odrzucenie autorytetu dorosłych na rzecz grupy rówieśniczej.

Często rodzice w trosce o dobro swoich dzieci próbują wpłynąć na ich decyzje. Nawet gdy racja jest po ich stronie nastolatek najczęściej jej nie przyznaje, ponieważ w odmienny sposób spostrzega sprawę. To co dla rodziców wydaje się nieodpowiedzialnym zachowaniem, w oczach nastolatka jest wspaniałą przygodą. Tego typu nieporozumień pojawia się coraz więcej.

Błędy jakie najczęściej popełniają rodzice, to:
• Natarczywość: często rodzice, aby chronić w ich mniemaniu dzieckom, ingerują w jego prywatność – czytają smsy, przeglądają telefon itp. Gdy sprawa wyjdzie na jaw, dziecko czuje się oburzone, upokorzone, rozzłoszczone, rozczarowane zachowaniem rodzica.
• Ocenianie przez porównanie: rodzice często porównują dziecko ze starszym rodzeństwem, kolegami itp. pamiętając, o tym co było złe, zapominając o dobrym. Nikt nie lubi być tym gorszym.
• Nadmierne krytykowanie: naruszanie poczucia własnej wartości: nie podoba mi się jak się ubrałeś, nie garb się itd. Nawet ważne informacje powtarzane zbyt często przestają powodować zamierzony skutek. Negatywnie wpływają na poczucie własnej wartości nastolatka – szczególnie te wypowiadane w obecności innych osób.
• Niekonsekwentne postępowanie: rodzice raz są wymagający, to znowu ustępliwi, raz podejrzliwi, kiedy indziej bezgranicznie ufni. Traktują córkę czy syna jak dziecko, to znów jak równego sobie partnera.
• Kłótnie, wchodzenie w słowne utarczki z dzieckiem: rodzice zazwyczaj są tu skazani na klęskę – dorastający chłopiec czy dziewczyna są zazwyczaj głośniejsi i bardziej bezwzględni w argumentacji. Wszystkie uwagi i wyjaśnienia stają się bezużyteczne, jeżeli wypowiada się je w złości.

Te błędy w postępowaniu rodziców z dorastającym dzieckiem zakłócają często poprawne relacje i wzajemne stosunki. Aby kontakt rodziców z nastolatkiem był udany można spróbować stosować pewne podstawowe zasady postępowania rodziców z dorastającym dzieckiem.
• Zasada akceptacji: dorastający ma prawo do swojego życia, o ile nie łamie ustalonych reguł oraz obowiązujących norm społecznych
• Zasada wiarygodności: należy postępować tak, jak się mówi, słowa powinny współgrać z czynami. Swoim zachowaniem powinniśmy dawać przykład nastolatkowi.
• Zasada poszanowania intymności: młodzież ma prawo do własnej intymności, której bardzo strzeże. Postarajmy się uszanować tajemnicę ich kieszeni, szuflady i korespondencji.
• Zasada równych zobowiązań: dotyczy zarówno dzieci jak i rodziców. Należy egzekwować to, czego dorastający się zobowiązał, jak również samemu bezwzględnie realizować swoje zobowiązania.
• Zasada stabilności: rodzice powinni przestrzegać stabilności życia rodzinnego, zapewnić bezpieczną i przyjazną atmosferę.
• Zasada prośby: polecenia, które kierujemy do młodzieży powinny być formułowane w postaci konkretnych próśb, wypowiadanych spokojnie i stanowczo. Błagalny ton, czy rozkazy zazwyczaj nie przynoszą skutku.
• Zasada konsekwencji: nastolatek powinien wiedzieć jakie konsekwencje niosą określone zachowania. Takie konsekwencje powinny obowiązywać wszystkich członków rodziny. Nastolatek musi mieć pewność, że słowo rodzica coś znaczy i że rodzic nie zmienia co chwilę zdania.
• Zasada otwartości na informacje: rodzice mogą też się czegoś nauczyć od swoich dorastających dzieci. W niektórych sytuacjach można poprosić nastolatka o radę i pomoc – młodzież czuje się wtedy ważna i odpowiedzialna.
• Zasada humoru: napięta atmosferę jaka czasem zdarza się w domu, łatwo rozładować humorem. Należy go stosować w kontaktach z młodzieżą, ponieważ wytwarza dystans wobec problemów.
• Zasada decydowania i współdecydowania: nastolatek powinien być włączany w sprawy rodzinne, a także mieć możliwość decydowania w niektórych kwestiach dotyczących jego osoby.

Tylko od rodzica zależy jaki kontakt będzie miał z dorastającym dzieckiem. Jeżeli nastolatek ma zaufanie do rodziców, w sytuacjach problemowych jest duże prawdopodobieństwo, że zwróci się o pomoc właśnie do nich. W przeciwnym razie wsparcia będzie szukał w grupie rówieśniczej, która w tym okresie jest szczególnie ważna, a która może stanowić źródło wielu zagrożeń. Warto interesować się życiem młodego człowieka, rozmawiać z nim na ważne dla niego tematy. Unikać monologów, wykładów i moralizowania, które niewiele wnoszą, a powodują, że nastolatek raczej nie będzie nas traktował jako partnera do rozmowy.